El emeği, göz nuru keşanın
dokunduğu tezgahtan bir görünüm.
Trabzon'un en eski dokumalarından biri olan ve bugüne kadar sadece örtünme aracı olarak kullanılan keşan, moda dünyasında da yerini almaya başladı.
Trabzon Kültür Merkezi'nde, Kalkınma Vakfı bünyesinde bulunan El Sanatları ve İstihdamı Geliştirme Projesi kapsamında kurulan atölyede çalışan genç kızlar, keşan kumaşına adeta hayat veriyorlar.
Trabzon Valisi ve Kalkınma Vakfı Başkanı Adil Yazar, keşan ile ilgili olarak modacılarla görüşme yaptıklarını da ifade ederek, ''Ünlü modacılarımızdan Cemil İpekçi'yi davet ederek, ona keşanla yaptığımız çalışmaları gösterdik. O yaptığımız çalışmaları çok beğendi ve bize keşan ile ilgili çalışma yapacağını hatta defile bile düzenleyebileceğini belirtti. Sayın İpekçi ile bu konuda çok çeşitli projelerimiz var. Bunları en yakın zamanda hayata geçirmeyi düşünüyoruz'' dedi.
Atölyenin eğitim sorumlusu Güzin Sakallıoğlu da, 15 genç kızın atölyelerde çalıştığını belirterek, ''Burada çalışan genç kızlarımız hem kendilerine hem de ailelerine ekonomik destekte bulunuyorlar. Yapılan işe bağlı olarak ayda 120 - 140 milyon lira arasında para kazanabiliyorlar'' dedi.
Sakallıoğlu, atölyede keşan kumaşı üzerine, Trabzon'un tarihi ve turistik yerleri ile bölgeye özgü motiflerin işlendiğini de ifade ederek, şunları söyledi:
''Bu işlemeler büyük ilgi görüyor. Atölyemizde 50'ye yakın ürün üretiyoruz. Keşan giysilerinin yanında yine keşan kumaşı üzerine yaptığımız yöresel motifler, cüzdan, heybe, şapka gibi hediyelik eşyalar adeta kapışılıyor. Ayrıca bazı ünlü modacılar da atölyemizi gezerek bizden bilgi aldı ve kumaşımızı kullanmaya karar verdi. Trabzon'u ziyarete gelen yerli ve yabancı birçok turist ürünlerimizden alıyor.'
ÇARŞIBAŞI’NDA KEŞAN VE PEŞTAMAL DOKUMACILIĞININ TARİHİ GELİŞİMİ
Karadeniz yöresinde başörtüsü ve iş önlüğü olarak kullanılan Keşan ve peştamalın hangi tarihten beri, nerelerde dokunduğu kesin olarak bilinmemektedir.
Bir varsayıma göre; bindokuzyüzlü yıllarda Giresun’da da yaygın olarak dokunmaktaydı. Ancak, bugün için sadece Trabzon, özellikle de Çarşıbaşı İlçesi’nin Kavaklı (Eski adı,Cera=Zera), Samsun, Taşlıtepe ve Serpil köylerinde kalmıştır.
Çarşıbaşı Kaymakamlığı’nın yaptığı alan araştırmaları sonucunda ;1996 yılında 61 tezgah Keşan ve peştamal dokumaktayken bu sayı 1997 yılında 40 a inmiştir. Bir yılın içinde 21 tezgah yok olurken tespitlerden halen bu köylerde 191 kişinin dokumayı bildiği fakat çeşitli sebeplerle tezgahlarını söktükleri anlaşılmıştır.
Dokumacı ustalarının, zamanla tazgahlarını sökerek dokumacılığı terk etmelerinin en önemli sebebi, dokuma ustası ücreti olarak çok az ücret verilmesidir. Keşanları ucuza dokutup piyasaya satan tüccarların iddiası ise artık Keşan ve peştamalın piyasada alıcısının kalmadığı , talebinin düştüğüdür.
Keşan ve peştamal dokumacılığı, beğenilerin değişmesiyle bir Pazar darlığı ile yüz yüze kalırken teknolojik gelişmelere ayak uyduramamanın da zorluğunu yaşamaktadır.
BİR EL SANATI VE RENK ARMONİSİ OLAN KUMAŞLAR
Becerikli ustaların el emeği ile dokunan, tam bir el sanatı olan Keşan ve peştamallar; zengin renk armonisi de taşımaktadırlar. Kendine has desenleri bulunmaktadır. Batik tarzı boyamadan kaynaklanan desenler hiçbir kumaş ve dokuma-örme ürününde yoktur ve yapılmamaktadır. Keşana asıl özelliğini de bu denseler vermektedir.
TAM BİR KIRSAL KALKINMA MODELİ
Keşan ve peştamal el dokumacılığı tam bir “kırsal kalkınma üretim modeli” teşkil etmektedir. Emek ağırlıklıdır. Sanat niteliği taşımaktadır. Birbirine bağlantı gerektirmeyen küçük tezgahlarda yapılabilmektedir. İkinci iş, hatta üçüncü iş olarak boş zamanlarda da yapılabilir. Güvenli, zarar riski en düşük olan bir mal üretilmektedir. Stoklanması ve paketlenmesi kolaydır.
Belirtilen nedenlerden dolayı kırsal kalkınmayı konu alabileceğinden çağdaş niteliği de bulunmaktadır.
KEŞAN VE PEŞTAMAL DOKUMACILIĞININ ÇARŞIBAŞI İLE ÖZDEŞLİĞİ
Bugün, Keşan ve peştamal dokumacılığı Çarşıbaşı ile özdeşleşmiştir. Çünkü, Keşan ve peştamal dokumacılığının Çarşıbaşı’nda kendisi gibi renkli bir geçmişi bulunmaktadır.
Eski adı “İskefiye” olan Çarşıbaşı’nda bugünkü Kavaklı adıyla bilinen köyde bindokuzyüzlü yıllarda da birkaç ailenin dokumacılık yaptığı bilinmektedir. Ancak, o yıllarda dahi kıymetli bir sanat ve iyi bir gelir kaynağı olduğu görülen Keşan dokumacılığı, sır gibi saklanmış, korunmuştur. Bilen aileler; başka ailelere ve köylere öğretmek istememişlerdir. Özellikle bu sanatın kız vermek suretiyle yaygınlaşabileceğini düşünen köylüler,; başka köylere, ailelere kız vermekten dahi kaçınmışlardır. Böylece , keşan dokumacılığının Trabzon İli, Çarşıbaşı İlçesi’nde yüz yıllardır saklanan bir sır sanatı olduğunu söyleyebiliriz.
1997 yılının başlarında, zamanın Trabzon Valisi İsmet Gürbüz CİVELEK beyin ve Çarşıbaşı İlçe Kaymakamı Şükrü ÇAKIR’ın ısrarlı çalışmaları, halkla iyi diyalogları sonucu ustalar, sanatın kurtarılması ve sanata ekonomik anlam kazandırılması kaydı ile açık eğitime ve çalışmaya razı olmuşlardır.
KEŞAN ve PEŞTAMAL DOKUMACILIĞININ ÇARŞIBAŞI İLE ÖZDEŞLEŞMESİNİN ASIL SEBEBİ KAVAKLI'LI HAFIZ ŞÜKRÜ BAYRAKTAR’DIR:
Hicri 1303(miladi 1886 ) yılında Çarşıbaşı Kavaklı Köyü’nde doğan Hafız Şükrü BAYRAKTAR; medrese eğitimi görmüş hafızlık icazeti almış, toplum hizmetlerine yatkınlığı ile örnek olmuş bir din adamıdır.
Kaliteli fındığın, önce Çarşıbaşı’na getirilmesine sonra Trabzon ve doğusuna yayılmasına yaptığı katkı ile Keşan dokumacılığı için verdiği emek ve mücadele ile aydın din adamının toplum kalkınmasındaki fonksiyonunu da gösterir.
Hafız Şükrü BAYRAKTAR, 1914 Rus İşgali’nden önce Giresun İli, Bulancak İlçesi, Eynecek Köyü’nde imamlık ve medrese hocalığı yapmıştır. Burada bulduğu fındık fidelerini köyüne getirerek dikmiş, bahçeler kurmaya başlamıştır. Karadeniz Bölgesi’nin en randımanlı karasivri fındık cinsi onunla Trabzon’a gelmiştir. Tütün tarlalarına fındık fideleri dikildikçe kendisine deli diyenler de olmuştur.
Trabzon ve bölge tarihinde 1914-1917 yılları, olayların iç içe yaşandığı dönem olmuştur. Ruslar, Trabzon’a saldırarak işgal etmişlerdir. Halk, ,iç bölgelere kaçmıştır. Çarşıbaşı’nın Kavaklı Köylüleri, Keşan dokumacısı ailelerde Samsun’a, Tokat-Niksar’a Erbaa’ya gitmişlerdir.,
Rus İşgalinin sona ermesinden sonra yöre halkı tekrar keşan dokumacılığına başlamış 1939 yılında dokumacılık kooperatifi kurulmuş. Bu kooperatif döneminde tezgah sayısı 60 civarına yükselmiştir.
Dokumacılar bu şekliyle faaliyetlerini sürdürmüşler, kooperatif 1960 yılında kapanmıştır. Bu tarihten sonra bu işi yapanlar kendi imkanlarıyla iplik ve boyalarını tedarik etmişlerdir. Bu süreç 1995 yılına gelinceye kadar devam etmiş, 1995 yılından sonra dokumacılık sanatı hızla azalmış tezgah sayısı 10 civarına kadar geri gelmiştir. 1996 yılında Çarşıbaşı Kaymakamlığı’nın başlattığı proje kapsamında keşan ve peştamal dokumacılığı desteklenmiş ve tanıtılmıştır. Bu proje ile dokuma sanatı kursiyerler kanalıyla öğrenilmiş ,üretilen kumaşlar boya ve iplik yönünden iyileştirilmiş, ayrıca kullanım alanı yaygınlaştırılarak üretim artırılmıştır. Şu anda Çarşıbaşı İlçesi’nde 110 civarında tezgah faaliyette bulunmaktadır.
