XV., XVI. ve XVII. YÜZYILLARDA ÇAYKARA'DA
NÜFUS ve NÜFUS HAREKETLERİ
Giriş:
Çaykara, Trabzon'un 1461'de fethiyle birlikte Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır. İlçe adını, ilçe merkezinden geçen ve merkezin su ihtiyacını karşılayan Çaykara Suyu'ndan almıştır[1]. Ancak ilçenin bu adla 1947 yılından itibaren anılmaya başlandığı anlaşılmaktadır. Bu tarihten önce, ilçenin merkez mahallesi olan Kadahor adıyla anılmaktaydı.
Çaykara ve çevresi hakkındaki arşiv kayıtlarına ilk olarak 1486 tarihli Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi içinde yer alan 828 numaralı Mufassal Timar Defteri'nde rastlanmaktadır. Bu defterdeki bilgilere göre Çaykara'ya ait dört köy kaydı söz konusudur. Bu köyler şunlardır: Zino (Zeno), Gorgora nâm-ı diğer Paçan, Holayısa ve Paçan[2]. XV. ve XVI. yüzyıl arşiv kayıtlarında bugünkü Çaykara'nın merkezi konumundaki Kadahor ile ilgili bir bilgiye rastlanmamaktadır. Ancak 1583 tarihli bir kayıttan bir mezranın "Kadahor"'un yanında olduğu belirtilmekle beraber buranın mezra mı, köy mü olduğu konusunda bilgi verilmemektedir[3]. Tespit edebildiğimiz kadarıyla; Kadahor ilk olarak 1654 (H. 1064) tarihli kayıtlarda Of kazasına tâbi "Karye-i Holayısa-i Kadahor" adıyla bir köy iskân birimi olarak göze çarpmaktadır[4]. 1657 tarihli bir sicil kaydında yalnız "Kadahor" köyü adıyla müslümanların yaşadığı bir yerleşim birimi olarak dikkat çekmektedir[5]. Kadahor, 1876 (1293) tarihli salnâmede Of kazasına bağlı bir köy olduğu görülmektedir[6].
Kadahor, 1925 yılında Of ilçesine tâbi bir nâhiye olarak tesis edilmiştir. 11 Haziran 1947'de 5071 sayılı kanunla Çaykara adıyla ilçe yapılmış ve 1 Ocak 1948'de de fiilen
teşkilatlandırılmıştır[7]. Çaykara ilçesine bağlı Dernekpazarı nâhiyesi 10 Mayıs 1990 tarihinde müstakil ilçe haline getirilmiştir. Dernekpazarına bağlı Ulucami (Zeno) köyü 1997'de yapılan referandumla Çaykara ilçesine bağlanmıştır. Bugün Çaykara ilçesi sınırları dahilinde toplam 28 köy bulunmaktadır[8].
I. XV. ASIRDA NÜFUS
XV. yüzyıl arşiv kayıtlarına göre bugünkü Çaykara sınırları dahilinde köylerden oluşan dört ayrı yerleşim birimi bulunmaktaydı. Bu iskân birimlerinden Zino (Zeno) bugünkü Ulucami, Gorgora bugünkü Eğridere, Paçan bugünkü Maraşlı, Holayısa bugünkü Yeşilalan köyleri olduğu anlaşılmaktadır.[9]
1486 tarihli kayıtlara göre bu dört yerleşim biriminde toplam 234 hâne, 12 bîve (dul), 9 mücerred (yetişkin bekâr erkek), 4 baştina (çiftlik sahibi) hâne, geri hizmet kıtalarındaki askerî görevlilerden olan 4 müsellem hâne ve 4 yamak hâne yaşamaktaydı[10]. Nüfusun tamamına yakını hristiyandı. Yalnız Holayısa köyünde Ahmed adında bir müslüman hâne bulunmaktaydı[11]. Yörenin tahmini nüfusunu bulmak için hâne sayısını beş rakkamı, bîve (hristiyan dul) sayısını dört rakkamı ile çarpmamız ve çıkan sayıya mücerredleri ilave etmemiz gerekir. Buna göre XV. asrın sonlarında bugünkü Çaykara sınırları dahilinde toplam 1277 kişi iskân etmekteydi.
1486'da Çaykara sınırları dahilinde yaşayan hristiyan nüfusun %46'sı Paçanlı idi. Paçan bir Türk cemâatının adıdır[12]. Aynı tarihte Gorgora nâm-ı diğer Paçan adlı köyde 4'ü hâne ve 1'i de mücerred olmak 5 nefer, Paçan adlı köyde de 1 nefer hristiyanın kendi isimleri yazıldıktan sonra "Karaman" diye tavsif edildikleri görülmektedir[13]. Karamanlılar'ın da Türk cemâatlerinden oldukları bilinen bir husustur[14]. Müslüman Türkler, Anadolu'yu feth ettiklerinde, kendilerinden önce buraya yerleşmiş ve hristiyanlaşmış çok sayıda Türk'ün bulunduğu çeşitli araştırmalarda ortaya konulmuştur[15].
Tablo: I
1486'da Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan
İskân birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin
Adları
Hâne
Bîve
Mücerred
Baştina
Hâne
Müsellem
Hâne
Yamak
Hâne
Tahminî
Nüfus
Yüzde
(%)
Gorgora
nâm-ı diğer
Paçan
48
1
5
-
-
-
249
%19.49
Holayısa
45
3
-
-
1
1
247
%19.34
Paçan
62
2
2
1
1
1
335
%26.23
Zino (Zeno)
79
6
2
3
2
2
446
%34.92
TOPLAM
234
12
9
4
4
4
1277
%100
II. XVI. ASIRDA NÜFUS
XVI. yüzyılda Çaykara'da nüfus ve yerleşim yerlerini tespit ederken üçü mufassal ve biri de icmâl olmak üzere elimizde dört Tahrir Defteri bulunmaktadır.
1515 tarihli mufassal ve 1520 tarihli icmâl Tahrir Defterleri'ne göre bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde 1486'da olduğu gibi dört ayrı köyden oluşan ve aynı adı taşıyan yerleşim yerleri bulunmaktaydı. Bu köy iskân birimlerinde toplam 156 hâne, 4 bîve, 5 mücerred, 34 baştina hâne, 35 müsellem hâne, 1 bîve müsellem ve 1 müsellem mücerred
yaşamaktaydı[16]. Toplam tahminî nüfus 1151 kişiden ibaretti[17]. 1515 ve 1520 tarihli kayıtlara göre nüfusun tamamına yakını hristiyanlardan oluşmakta idi. Yalnız Holayısa köyünde Ahmed adında ve "müselmân-ı nev" (yeni müslüman) olduğu belirtilen bir hâne sahibi bulunmakta idi[18]. Bu şahsın 1486 tarihli Holayısa köyü kayıtları içinde geçen Ahmed isimli şahısla bir ilişkisi olup olmadığı tesbit edilememiştir.
Tablo: II
1515'te Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan
İskân Birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin
Adları
Hâne
Bîve
Mücerred
Baştina
Hâne
Müsellem
Hâne
Müsellem Bîve
Müsellem Mücerred
Tahminî
Nüfus
Yüzde
(%)
Gorgora
nâm-ı diğer
Paçan
31
-
2
14
4
-
-
247
%21.45
Holayısa
45
-
1
1
3
-
-
246
%21.37
Paçan
35
1
2
9
16
-
1
307
%26.67
Zino (Zeno)
45
3
-
10
12
1
-
351
%30.49
TOPLAM
156
4
5
34
35
1
1
1151
%100
1486'da olduğu gibi 1515 ve 1520 yıllarında da Çaykara'daki nüfusun önemli bir bölümü Zeno köyünde ikamet etmekteydi. Nüfus yoğunluğu bakımından Paçan köyü ikinci sırayı almaktaydı.
1554 yılı tahrir kayıtlarına göre Çaykara yöresindeki iskân birimlerinin sayısı ona çıkmıştır. Bir önceki tahrir kayıtlarında görülmeyen Yente (Çayıroba), Halduzen (Demirkapı), İpsil Deresi (Arpaözü), Aso (Derindere), Aşağı Ogene (Köknar) ve Yukarı Ogene (Karaçam) köylerinin kurulduğu görülmektedir[19]. Bu köyler yeni oluştuğu için diğer köylere oranla nüfusları daha az idi. Toplam 10 köyde 267 hâne, 46 baştina hâne, 85 mücerred, askeri görevlilerden olan 21 müsellem hâne, 2 baştina hâne ve 5 müsellem mücerred yaşamaktaydı[20]. Bölgenin tahminî nüfusu 1729 kişiden ibaretti. Bu nüfusun ancak %4.62'si müslümandı. Müslümanlar; Gorgora köyünde 5, Holayısa köyünde 10 Paçan köyünde 15, Yent köyünde 13, Haldızen köyünde 1, İpsil Deresi köyünde 1, Zeno köyünde 10, Aso köyünde 5, Aşağı Ogene köyünde 5 ve Yukarı Ogene köyünde de 15 kişi olarak ikamet etmekte idiler[21]. Bu tarihte nüfus yoğunluğu bakımından Gorgora köyü birinci, Zeno köyü ikinci sırayı almakta idi.
Tablo: III
1554'te Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan
İskân Birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin
Adları
Hâne
Baştina
Hane
Mücerred
Müsellem
Hâne
Müsellem
Baştina
Müsellem
Mücerred
Tahminî
Nüfus
Yüzde
(%)
Gorgora
60
14
8
-
-
-
378
%21.86
Holayısa
70
7
3
-
-
-
388
%22.44
Paçan
37
8
12
14
2
5
327
%18.91
Zino (Zeno)
50
17
-
7
-
-
370
%21.39
Yente
9
-
6
-
-
-
51
%2.94
Haldızen
3
-
7
-
-
-
22
%1.27
İpsil Deresi
6
-
2
-
-
-
32
%1.85
Aso
8
-
1
-
-
-
41
%2.37
Aşağı Ogene
5
-
-
-
-
-
25
%1.44
Yukarı Ogene
19
-
-
-
-
-
95
%5.49
Toplam
267
46
85
21
2
5
1729
%100
1558 (H. 965) tarihli Bedel-i Nüzül Defteri'ne göre bugünkü Çaykara sınırları dahilinde bulunan köylerden; Yente'den 5 hâne, Haldızen'den 5 hâne, İpsil'den 2 hâne, Ogene'den 3 hâne, Aso'dan 2 hâne, Paçan'dan 19 hâne ve Holayısa'dan da 16 hâne olmak üzere toplam 52 avarız hânesinden bedel-i nüzül (arpa-i mîrî) vergisi alınmaktaydı[22].
1583 yılı tahrir kayıtlarına göre bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde dokuzu eski ve üçü de yeni olmak üzere on iki ayrı köy iskân yeri bulunmaktaydı[23]. 1554 yılı kayıtlarında iki ayrı köy olarak kaydedilen Ogene bu tarihte tek köy olarak göze çarpmaktadır. 1583'te Paçan adlı iki yerleşim yeri vardı. Biri yalnız Paçan, diğeri de Paçan nâm-ı diğer Sero adıyla anılmaktaydı. 1583 kayıtlarında görülen yeni köy iskân birimlerinden biri Uzuntarla diğeri de Mavriyas (günümüzde yayla)'tır.
1583'te bu on iki ayrı köy iskân biriminde toplam 628 hâne ve 58 mücerred (yetişkin bekâr erkek) yaşamaktaydı[24]. Bu tarihte bölgenin tahminî nüfusu 3198 kişiden oluşmaktaydı. Nüfusun 185 hâne ve 58 mücerretten oluşan 983 kişisi müslüman, geriye kalanı da hristiyandı. Müslümanlar toplam nüfusun yaklaşık %31'ini teşkil ediyordu[25]. Nüfusun en yoğun olarak yaşadığı köylerin başında sırasıyla Yente, Paçan nâm-ı diğer Sero, Gorgora ve Holayısa köyleri gelmekteydi.
Tablo: IV
1583'te Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan
İskân Birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin
Adları
Hâne
Mücerred
Tahminî
Nüfus
Yüzde (%)
Gorgora
90
5
455
%14.22
Holayısa
88
2
442
%13.82
Paçan
13
2
67
%2.09
Paçan nâm-ı diğer Sero
109
-
545
%17.04
Zino (Zeno)
65
4
329
%10.28
Yente
141
31
736
%23.01
Haldızen
14
2
72
%2.25
İpsil
16
2
82
%2.56
Aso
28
5
145
%4.53
Ogene
51
2
257
%8.03
Uzuntarla
7
3
38
%1.18
Mavriyas
6
-
30
%0.93
Toplam
628
58
3198
%100
III. XVII. ASIRDA NÜFUS
XVII. yüzyılda bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde bulunan yerleşim yerlerini ve buralarda yaşayan nüfusu tesbite yardımcı olacak iki defter bulunmaktadır. Bunlardan biri 1654 (H. 1064) tarihli Cizye-i Gebran Defteri, diğeri de 1681 (H. 1092) tarihli Avarızhâne Defteri'dir.
1654 tarihli Cizye-i Gebran Defteri'nde yer alan kayıtlara göre bugünkü Çaykara sınırları dahilinde yalnız "Holayısa-i Kadahor" köyündeki 3 hâneden cizye vergisi alınmaktaydı[26]. Bu bilgiler bölgede hristiyan kalmadığını göstermektedir. Nitekim 1681 tarihli Avarızhâne Defteri'nde yer alan bilgiler bunu doğrulamaktadır. Defterde kayıtlı avarızhânelerden 380 hânesi ve derbetçilerden 40 hânesi bugünkü Çaykara sınırları dahilindeki yerleşim yerlerinde ikamet etmekteydi. Bunların tamamı müslüman olup, Kadahor (Çaykara), Hopşera (Soğanlı ve Akdoğan), Yente (Çayıroba), Ogene (Köknar ve Karaçam), Şerah (Köseli - Şekersu - Uzungöl), İpsil me'a Haldızen (Arpaözü ve Demirkapı), Zeno (Ulucami), Fotinos (Kabataş); Holayısa (Yeşilalan), Gorgora (Eğridere), Zeleka (Taşören), Paçan (Maraşlı) ve Şur (Şahinkaya) adlı köylerde yaşamaktaydılar[27].
Tablo: V
1681'de Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilindeki
İskân Birimlerinden Alınan Avarızhânelerin Mikdarı
ve Tahminî Nüfusları
Köylerin
Adları
Avarızhâne
Mücerred
Tahminî
Nüfus
Yüzde (%)
Kadahor
24
-
120
%5.71
Hopşara
-
40
200
%9.52
Yente
20
-
100
%4.76
Ogene
28
-
140
%6.66
Şerah
12
-
60
%2.85
İbsil me'a Haldızen
12
-
60
%2.85
Zino (Zeno)
34
-
170
%8.09
Fotinos
36
-
180
%8.57
Holayısa
38
-
190
%9.04
Gorgoras
22
-
110
%5.23
Zeleka
10
-
50
%2.38
Paçan
84
-
420
%20.0
Şur
60
-
300
%14.28
TOPLAM
380
40
2100
%100
1681'de Çaykara yöresinde yaşayan avarızhâne ve derbentçilerden oluşan müslüman Türk nüfusu tahminen 2000-2500 kişiden oluşmaktaydı. Bu nüfusun önemli bir yekünü Paçan, Şur, Holayısa, Fotinos ve Zeno köylerinde iskân etmekteydi[28].
Hopşera köylüleri ile bugün Dernekpazarı sınırları dahilinde bulunan Holo (Tüfekçi, Taşçılar, Ormancık, Çayırbaşı, Yenice, Çalışanlar ve Günebakan) köylüleri; 40 hânesi Hopşera ve 106 hânesi de Holo'dan olmak üzere toplam 146 hâne müslüman derbentçi tayin edildiklerinden avarız vergisinden muaftılar. Bunlar "Kanlık nâm derbendden Ağaçbaşına varınca" devam eden derbentlerin derbentçisi olup, gelip geçen yolculara hizmet etmek ve bunların "mallarına ve davarlarına zarar" erişmemek üzere derbentçilikle görevlendirilmişti[29].
IV. NÜFUS HAREKETLERİ
1486-1681 yılları arasında yaklaşık üç asırda bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde yoğun bir nüfus hareketliliği görülmektedir. Nitekim 1486 yılı kayıtlarına göre 1277 kişiden ibaret olan yöre nüfusu yaklaşık otuz yılda artması gerekirken %10 oranında azalmıştır. 1554-1583 yılları arasında yaklaşık otuz yılda nüfus %85 oranında çoğalarak büyük bir artış göstermiştir[30]. Bu oran XVI. yüzyıl boyunca Akdeniz ülkeleri ve Osmanlı şehirlerinde %100'lük nüfus artışı olduğu görüşüyle çelişmektedir[31]. Bu durum 1554-1583 yılları arasında çok sayıda nüfusun bölgeye yerleştirildiğini veya kendiliğinden bir iskânın olduğunu göstermektedir. Bölgenin nüfusu otuz yıllık sürede 500 kişi artarak 2200 kişiye çıkması gerekirken, aksine normal nüfus artışına ilaveten yaklaşık 1000 kişi daha artmıştır. Bu da dışardan bölgeye nüfus iskân edildiğini veya kendiliğinden yerleşme olduğunu ispatlamaktadır. Ayrıca bu durum müslüman nüfusun %90'ının ve hristiyan nüfusun %20'sinin dışardan getirilip Çaykara yöresine iskân edildiğini ortaya koymaktadır.
Tablo: VI
XV., XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Bugünkü Çaykara İlçesi
Sınırları Dahilinde Bulunan Köy Sayısı ve Buralarda
Yaşayan Halkın Tahminî Nüfusu
Yıllar
Köy
Sayısı
Dinî
Gruplar
Dinî
Grupların
Nüfusu
Toplam Nüfus
Toplam Nüfusun Artış ve Düşüş Oranı
Dini Grupların Toplam Nüfus İçindeki Yüzdeleri
1486
4
Müslüman
5
1277
-
%0.39
Hristiyan
1272
%99.60
1515
4
Müslüman
5
1151
-%9.87
%0.43
Hristiyan
1146
%99.56
1520
4
Müslüman
5
1161
+%0.86
%0.43
Hristiyan
1156
%99.56
1554
10
Müslüman
80
1729
+%48.92
%4.62
Hristiyan
1649
%95.37
1583
12
Müslüman
983
3198
+%84.96
%30.73
Hristiyan
2215
%69.26
1681
14
Müslüman
2100
2100
-34.34
%100
Hristiyan
-
-
1558 yılında Çaykara yöresinde 52 avarız hânesi mevcut iken 1681'de 380 avarız hânesine yükselmesi bölgede büyük bir nüfus hareketliliğinin olduğunu göstermektedir. Nitekim, Of kadısı İbrahim Efendi 1615 (H. 1024) tarihli arîzesinde Trabzon beylerbeyisi Ömer Paşa zamanında Trabzon köylülerinin Paşa'nın zulmünden dolayı her bir köyden beşer-onar hânenin evlerini terkettiklerini ve bunların nereye gittiklerinin bilinmediğini ve durumun bu şekilde devam etmesi halinde Trabzon köylülerinden bir fertin kalmayacağına dikkat çekmektedir[32].
Yine 1654 (H. 1064) tarihli Cizye-i Gebran Defteri'nde yer alan kayıtlara göre bugünkü Çaykara, Dernekpazarı, Of ve Hayrat ilçelerini içine alan Of kazasında daha önce 441 hâne zimmî (hristiyan) mevcut iken bunların bir kısmı firar ederek kazayı terk
(celâ-yı vatan) etmiş bir kısmı da askeri görevli olarak geri hizmet kıtalarında müsellem olarak görev aldığı için cizyelerin tahsilinde müşkilat çıkmıştır. Bunun üzerine Trabzon beylerbeyisi Mehmet Paşa'ya emir gönderilerek Of kazasında ikamet eden hristiyan reayadan cizye vergisinin doğru olarak tahsil edilmesi için yeniden bölgenin sayımının yapılması istenmiştir. Yapılan sayım sonunda Of kazasında cizye vergisini verecek 90 hâne tesbit edilmiştir[33]. Bu 90 hâneden cizye vergisi verecek yalnız 3 hâne bugünkü Çaykara ilçesi dahilindeki "Holayısa-i Kadahor" köyünde ikamet etmekteydi[34].
1583-1681 yılları arasındaki yaklaşık bir asırlık dönemde müslüman Türk nüfusu yaklaşık %115 oranında artmıştır. Bu dönemde de yöreye dışardan müslüman nüfusun geldiği çeşitli kayıtlardan anlaşılmaktadır. Nitekim 1657 (1067) tarihli bir kayıtta Kadahor köyü sakinlerinden Gürcüoğlu diye anılan Ahmet Beşe'den bahsedilmektedir[35].
Çaykara ve çevresindeki nüfus hareketlerinin XVIII. yüzyılın başlarında da devam ettiği görülmektedir. 1710 (H. 1121) tarihli bir hükümde Of kazasına tabi Zeno, Zisino, Kadahor, Hola-i Kebir, Paçan, Fotinos ve Kondu adlı köy ahalileri ile adı geçen köylere dışardan gelip yerleşen Ayaslo ve Kalmotlu nâm kabileler halkı vermeleri gereken vergileri vermeyip eşkıyalık yapmaları üzerine Gürcistan hududunda bulunan Anakra kalesine nakledilip iskân edilmişlerdir[36].
SONUÇ
XVI., XVI. ve XVII. yüzyıllarda bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilindeki iskân birimlerine yerleşme sürekli olarak devam ederek yeni yerleşim alanları oluşturulmuştur. Zaman zaman iç ve dış etkenlerle nüfusta önemli çapta dalgalanmalar meydana gelmiştir. Bunun sonucu olarak müslüman nüfus sürekli artar iken hristiyan nüfus azalmıştır. Müslüman nüfusun çoğalmasında din değiştirmenin fazla bir etkisi olmamıştır. Yörede müslüman Türk nüfusunun çoğalmasında Çepni boyunun önemli bir katkısı olduğu düşünülmektedir[37].
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Trabzon İl Yıllığı (1967), Ankara 1967, s.68.
[2] Başbakanlık Arşivi (=BA), Maliyeden Müdevver Defterler (=MAD), nr. 828, s. 292-294,303,608,703.
[3] Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi (=TK.KKA), Tapu Tahrir Defteri (=TD), nr. 29, s. 209a.
[4] MAD, nr. 1198, s. 9.
[5] Hasan Umur, Of Tarihine Ek, İstanbul 1956, s. 36.
[6] Salnâme-i Trabzon, Def'a 8, Trabzon 1293, s. 139.
[7] Trabzon İl Yılığı (1967), s.68.
[8] Ayhan Bayoğlu, Of (Siyasi, Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Tarihi), Denizli 2000, s. 44,47,48.
[9] Trabzon İl Yıllığı (1967), s. 71; Yeni Çaykara Bülteni, Sayı 8, Trabzon 1984, s.12; Bayoğlu, Aynı eser, s. 47,48.
[10] MAD, nr. 828, s. 282,292-294,303,608,618-619,703,704.
[11] Aynı defter, s. 294.
[12] Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İstanbul 1979, s.623.
[13] MAD, nr. 828, s. 292-293,703
[14] Türkay, Aynı eser, s.408-481; Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilat - Destanları, 3.baskı, İstanbul 1980, s. 605,632,668.
[15] Cami, Osmanlı Ülkesinde Hristiyan Türkler, İstanbul 1338; Mehmet Eröz, Hristiyanlaşan Türkler, Ankara 1983.
[16] BA, TD, nr. 52, s. 406-408,411-413; BA, TD, nr. 387, s. 744,745.
[17] 1520 tarihli İcmâl Defteri'nde 1515 tarihli Mufassal Defter'e oranla az da olsa bazı farklılıklar bulunmaktadır. Nitekim Zino (Zeno) köyünde 59 hânenin bulunduğu kaydedilmektedir (bk. BA, TD, nr. 387, s 744). Yine Paçan köyünde 15 müsellem hânenin kaydı bulunmaktadır (bk. Aynı defter, s.745). Bu kayıtlara göre bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde 1520'de iskân edenlerin tahminî sayısı 1161 kişiye çıkmaktadır.
[18] BA, TD, nr. 52, s. 408; BA, TD, nr. 387, s. 745.
[19] BA, TD, nr. 288, s. 387-389,413.
[20] Aynı defter, s. 386,387-388,389,390-391,405-406,412,413,436-437.
[21] Bk. M. Hanefi Bostan, "XVI. Asrın Ortalarında Çaykara", Çaykaralılar, Yıl 1, Sayı 5, İstanbul 1993, s. 33-35.
[22] BA, MAD, nr. 499, s. 2,3,4.
[23] TK, KKA, TD, nr. 29, s. 195b,205b-206a,208a,212b-213a,214b-215a,217a.
[24] Bk. Tablo: IV.
[25] Aynı defter, s. 195b,205b-206a,208a,212b-213a,214b-215a,217a.
[26] BA, MAD, nr. 1198, s. 9.
[27] Başbakanlık Arşivi Kamil Kepeci Tasnifi (=KK), Mevkufat Kalemi (=MK), nr. 2697, s. 37a-37b,38a-39a,44a,45a.
[28] Bk. Tablo: V.
[29] KK, MK, nr. 2697, s 44b-45a.
[30] BK. Tablo: VI.
[31] Fernand Braudel, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, c.I, trc. M. Ali Kılıçbay, İstanbul 1989, s. 269-276.
[32] Umur, Of Tarihi (Vesikalar ve Fermanlar), İstanbul 1951, 67..
[33] BA, MAD, nr. 1198, s. 4,6,7,8-9,11,13.
[34] Aynı defter, s. 9.
[35] Umur, Of Tarihine Ek, s. 36- 37.
[36] Umur, Aynı eser, s. 13,52-57; Of Tarihi (Vesikalar ve Fermanlar), s. 94-95.
[37] Bostan, "Anadolu'da Çepni İskânı", Türkler, c. VI, Ankara 2002, s.302.
